Rzecznik Praw Obywatelskich to organ powołany do ochrony praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach prawnych, pełniący funkcję ombudsmana ( niezależny urzędnik, do którego można się powołać po wyczerpaniu możliwości prawnych).
W Polsce urząd Rzecznika Praw Obywatelskich powstał 1 stycznia 1988 roku. Jego pierwszym Rzecznikiem była prof. Ewa Łętowska.
W ponad 50% spraw, które wpływają do Rzecznika Praw Obywatelskich poucza się wnioskującego o przysługujących mu środkach działania (przede wszystkim dostęp do informacji i pomoc prawna). Następnie, w przypadku stwierdzenia naruszenia praw i wolności obywatelskich, rzecznik może zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień oraz przedstawienia aktu każdej sprawy, zlecać przeprowadzenie ekspertyz i opinii, zaskarżyć opinie sądu administracyjnego. Ponadto, może on wstąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu prawnego z konstytucją i ustawami. Oprócz tego, Rzecznik wpływa na poprawę przestrzegania praw przez organy państwa. Co rok, przedstawia on przed Sejmem i Senatem sprawozdanie ze swojej działalności.
Rzecznika Praw Obywateli powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, ponadto, ta sama osoba, nie może pełnić roli Rzecznika przez więcej niż 2 kadencje.
Obecnie urząd ten jest opróżniony po śmierci Janusza Kochanowskiego (zm. 10 kwietnia w Smoleńsku) ponieważ ustawa nie wyznacza osoby tymczasowo pełniącej obowiązki rzecznika.
